Saldırganlığın bir türü olan İngilizce yazında “bullying” olarak geçen ve Türkçe'ye “akran zorbalığı” olarak çevrilen kavram, kışkırtma unsuru olmaksızın aralarında fiziksel ya da psikolojik açıdan güç eşitsizliği olan birey ya da bireylerden güçlünün, karşı tarafa bilerek ve isteyerek uyguladığı, aynı gruplar arasında tekrarlılık gösteren, kurbanda korku veya endişe yaratmayı amaçlayan fiziksel, sözel, psikolojik saldırı veya yıldırmayı içeren olumsuz davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Olweus, 1993). Zorbalık, farklı görüşler ve yaklaşım şekilleriyle tanımlanmaya çalışılmıştır; ancak zorbalıkla ilgili halâ en ayrıntılı tanımlama, bu konu ile ilgili ilk bilimsel çalışmaları yapan Olweus’a aittir.

              Zorbaca davranışın ortaya çıkması zorbaca davranan ve zorbalığa uğrayan olmak üzere en az iki kişi aracılığıyla olabilmektedir. Ancak çoğu araştırmacı zorbalığın daha karmaşık bir yapıya sahip olduğunu ve zorbalığa dahil olmanın farklı biçimleri bulunduğunu belirtmektedir. Bu biçimler diğer adıyla da zorbalık statüleri; zorba, kurban, zorba-kurban, karışmayan ya da izleyicilerden oluşmaktadır. Kendinden güçsüz kişi ya da kişilere tekrarlı olarak zarar verme niyetiyle saldırıda bulunan kişilere zorba; buna maruz kalan kişiye ise kurban denilmektedir.

              Şiddet, saldırganlık ve zorbalık evrensel kavramlardır ve tüm kültürlerde yaygındırlar. Okullarda öğrenciler arasında yaşanan zorbalığın okul zorbalığı, akran zorbalığı olarak nitelendirilmektedir. Okul çağı çocuklarında akran zorbalığı sıklığı ile ilgili verilerde, %5 ile %54 arasında değişen oranlar bildirilmektedir. Zorbalık, düşünülenin aksine, sadece kurbanı değil zorbaları da olumsuz etkilemektedir. Zorbalığa uğrayan öğrenciler; kaygı, kızgınlık ve çaresizlik duyguları, depresyon, okulu sevmeme ve başarıda düşüş, kendini değersiz ve mutsuz hissetme, dışlanmışlık ve yalnız kalma gibi sorunlar yaşamaktadır. Zorbalık olgusunun çocuklar üzerindeki psikolojik ve sosyolojik etkileri sadece okul yıllarıyla sınırlı kalmayıp yaşamın sonraki dönemlerinde de bu etkilerin devam etme riski yüksek olmaktadır, bireylerin yetişkinliklerinde de onları etkilemeye devam etmektedir. Kurban öğrencilerin okul yıllarında maruz kaldıkları zorbalık sonucu geliştirdikleri depresyon ve düşük özsaygı, kurbanların yetişkinlik yıllarını olumsuz bir biçimde etkileyebilmekte ve başkalarıyla olumlu ilişkiler kurma ve geliştirme becerilerini yetersiz kılmaktadır. Zorbaların da özellikle ilerleyen yaşlarda, farklı suçlara karışma ve sabıkalanma, yalnızlık, depresyon, toplumdan dışlanma gibi problemleri yaşama olasılıkları yüksek bulunmaktadır. (Batsche ve Knoff, 1994; Hazler, Hoover ve Oliver, 1992).

              Bir çocuk, bir başka çocuğun sözel, duygusal ya da fiziksel zorbalığına uğradığında, bu istismar uzun süren etkiler bırakabilmektedir. Ne yazık ki bu tip istismarlar, bu suçu işleyenlerin çocuklar ya da ergenler olmasından dolayı, uzun yıllar önemsenmemiş ya da göz ardı edilmiştir. Zorbalık okul hayatının olumsuz bir noktası olarak uzun yıllardır bilinmesine rağmen, neredeyse 1980’li yıllara kadar, bu konuyu inceleyen bilimsel araştırmalara rastlanmamıştır. (Pace, 2001; Minton ve Minton, 2004).

Zorbalık Türleri            

              Zorbalık türleri sadece ilk anda akla gelen fiziksel zorbalıkla sınırlı değildir. Karşıdaki kişiye zarar veren ve inciten pek çok davranış, farklı kategoriler altında toplanabilir ve zorbalık kapsamında değerlendirilebilir. Örneğin Pişkin (2005) zorbalık türlerini beş kategoride ele almaktadır. Bunlar; fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, dışlama-yalnızlaştırma, söylenti çıkarıp yayma ve bireyin mal ve eşyalarına zarar verme (örneğin çocuğun kitap ve defterlerini yırtma, parçalama vb) şeklindedir.

Akran Zorbalığı ve Baş Etme Stratejileri

              Zorbalığı önlemek için bazı müdahale stratejileri mevcuttur. Bu müdahaleler, aile ve okul gibi pek çok bileşeni dikkate alarak hazırlanmaktadır. Zorbalığın önlenmesine yönelik çeşitli programlar geliştirilmekte birlikte, Olweus ve Limber tarafından geliştirilmiş “Olweus Zorbalığı Önleme Programı”, bunlar içerisinde en çok bilinenlerinden biridir. Olweus Zorbalığı Önleme Programı, geniş kapsamlı bir programdır ve yaygın oranda kabul görmektedir.

 

Referanslar:

Burnukara, P., & Uçanok, Z. (2012). Ilk ve orta ergenlikte akran zorbaligi: Gerçeklestigi yerler ve bas etme yollari. Turk Psikoloji Yazilari, 15(29), 68.

Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511-537.

Üneri, Ö. S. (2011). Çocuklarda Akran Zorbaligi. Dusunen Adam, 24(4), 352.