İklim Kaygısı: Nedir, Neden Olur ve Nasıl Başa Çıkılır?

Giriş

İklim kaygısı kavramı, son yıllarda hem çevre hem de psikoloji dünyasında sıkça gündeme geliyor. Dünya çapında iklim değişikliğinin etkilerini gözlemledikçe birçok kişi “Çevre için yeterince ne yapıyorum?” ya da “Gelecek nesiller ne olacak?” gibi sorularla zihnini tıka basa dolduran endişeler yaşıyor.

 

Ankara Papillon Akademi psikiyatri ve psikolojik danışmanlık merkezi uzmanlarımız hakkında detaylı bilgi ve randevu almak için aşağıdaki butonları tıklayabilirsiniz.

                      

---

İklim Kaygısı (Eko-Anksiyete) Nedir?

Tanım ve Kavramsal Çerçeve

“İklim kaygısı” (eco-anxiety / climate anxiety), iklim değişikliği, çevresel bozulma ve tabiatın geleceğine dair duyulan sürekli endişe duygusudur. Bu kuşku ve kaygı, sıradan günlük kaygılardan farklı olarak değişen çevresel risklere, gezegenin durumuna ve geleceğe yönelik tehdit algısına odaklanır.

American Psychological Association’ın tanımına göre, eko-anksiyete “çevresel felaketin olası sonuçlarına dair kronik korku” hissiyatıdır. Bu tanım, bireyin bilinçli olarak çevresel sorunların etkilerini izlediği ve bu izlemin yarattığı duygusal yükle baş etmek zorunda kaldığı bir durumu ifade eder. 

Bir başka kaynak, iklim kaygısını çevresel felaket korkusunun davranışsal ve duygusal tezahürleri olarak tanımlar; bu korku, yalnızca zihinsel düzeyde kalmaz, aynı zamanda kararlarımıza, gündelik davranışlarımıza yansır. 

İklim Kaygısının Güncel Bilimsel Konumu

Akademik literatürde iklim kaygısı kavramı hâlâ gelişen bir alan. Sistematik incelemeler, iklim kaygısının psikolojik stres, depresyon ve anksiyete ile pozitif korelasyonlar taşıdığını ortaya koyuyor; ayrıca özellikle genç bireyler arasında öne çıkıyor.

Örneğin, 2024’te yayınlanan bir sistematik derleme, 35 araştırmayı kapsayarak ekolojik kaygı (eco-anxiety) ile psikolojik bozukluk belirtileri arasında küçüktən büyüğe değişen ilişkiler saptamıştır. 

Türkiye özelinde de, genç bireyler arasında iklim değişikliği farkındalığının umutsuzluk ve kaygı düzeyleriyle bağlantılı olduğuna dair çalışmalar var.

Ayrıca, Türkiye’de “İklim Değişikliği Kaygısı Ölçeği” gibi ölçüm araçlarının Türkçeye uyarlanması ve geçerliliğinin değerlendirilmesi üzerine çalışmalar da sürmektedir. 

 

---

Neden İklim Kaygısı Oluşur?

İklim kaygısının ortaya çıkmasında çok sayıda etken rol oynar. Aşağıda bu etkenleri “dışsal” ve “içsel” başlıklarla sınıflandırarak ele alacağım.

Dışsal Nedenler

1. Medya ve Bilgi Akışı
   Sürekli iklim krizi, aşırı hava olayları, kuraklık, sel gibi olayların haberleriyle karşılaşılması, insanların bu olayları sürekli zihinlerinde tutmasına yol açar. Bilgi bombardımanı, algısal yükü artırır.
    
2. Doğrudan İklim Olaylarına Maruz Kalma
   Afet bölgelerinde yaşayan ya da iklim değişikliğinin ağır etkilerini deneyimleyen bireylerde kaygı ve travma riski daha yüksektir. Sistematik incelemeler, iklimle bağlantılı afetlerin psikolojik sağlık üzerinde doğrudan etkileri olduğunu göstermektedir.
    
3. Gelecek Belirsizliği & Gelecek Nesiller Endişesi
   Mevcut davranışların çocuklar, torunlar ve gezegen üzerindeki etkisiyle ilgili belirsizlik, yoğun bir duygusal yük yaratabilir.
    
4. Toplumsal Beklenti ve Baskı
   Çevreye “yeterince duyarlı olmamak” suçluluğu ya da toplumsal baskı hissi, kişinin kendini yetersiz hissetmesine neden olabilir.
    
5. Politik ve Kurumsal Yetersizlik Algısı
   Hükümetlerin, uluslararası kurumların iklim politikalarında yetersiz kalması, bireylerde çaresizlik duygusunu tetikleyebilir.
    

İçsel / Bireysel Nedenler

1. Kişilik Özellikleri ve Değerler
   Duyarlılığı yüksek, doğaya güçlü bağ hisseden bireylerde iklim kaygısı daha yaygın olabilir. Yüksek empati, doğaya aitlik ve idealist değerler, bu kaygıyı besleyebilir.
    
2. Psikolojik Durum / Hassasiyet
   Önceden kaygı bozukluğu, depresyon veya stres düzeyi yüksek bireylerde iklim kaygısı daha kolay tetiklenebilir.
    
3. Yetersiz Başa Çıkma Becerileri
   Duygusal düzenleme, stres yönetimi gibi becerileri zayıf olan kişiler, bu yeni kaygı yüküyle baş etmekte daha zorlanabilirler.
    
4. Geçmiş Deneyimler
   Kişinin daha önce karşılaştığı doğa olayları (“Afeti yaşamak”) veya belirsizlik deneyimleri, iklim kaygısını artırabilir.
    
5. Bilişsel Algılar (Risk Algısı vs. Kontrol Algısı)
   Kişi, iklim değişikliğini büyük bir tehdit olarak algılarken; bu tehdit karşısında kontrol edilebilirlik duygusu düşükse, kaygı seviyesi yükselir.
    

Bu dışsal ve içsel etkenler etkileşim içinde çalışarak, kişide bir “kaygı döngüsü” yaratabilir.

 

---

İklim Kaygısı Belirtileri

İklim kaygısı birçok biçimde kendini gösterebilir; hem zihinsel hem fiziksel hem davranışsal belirtiler olabilir.

Zihinsel / Duygusal Belirtiler

• Sürekli, kontrol edilemeyen iklimle ilgili düşünceler (ruminasyon)
   
• Geleceğe dair sürekli endişe ve korku
   
• Suçluluk duygusu (çevreye zarar verdiği hissi)
   
• Umutsuzluk, çaresizlik hissi
   
• Duygusal dalgalanmalar: öfke, keder, hayal kırıklığı
   
• Odaklanma zorluğu ve düşüncelerin dağılması
   
• Uykuya dalmakta güçlük, uykusuzluk
   

Bu duygular, kaygı ve stres yaklaşımlarına benzer şekilde yoğunlaşabilir.

Fiziksel / Psikosomatik Belirtiler

• Kalp çarpıntısı
   
• Terleme
   
• Titreme
   
• Baş ağrısı
   
• Mide bulantısı ya da hazımsızlık
   
• Kas gerginliği
   
• Yorgunluk, halsizlik
   
• Uyku bozuklukları
   

Kaygının bedensel etkileri, özellikle stresin uzun süreli olması durumunda daha belirgin hale gelir.

Davranışsal Belirtiler

• Çevresel haberlere sürekli bakma isteği
   
• Çevreci eylemlerden kaçınma (etkinlik felci, karar alamama)
   
• “Çok geç kalındı” düşüncesiyle geri çekilme
   
• Sosyal izolasyon
   
• Tüketim alışkanlıklarını aşırı sorgulama, kendini baskılama
   
• Aktivizm ya da gönüllülük faaliyetlerine yönelme
   

Kuramsal çalışmalar, bu kaygının kişinin davranışlarını hem olumsuz hem olumlu biçimde etkileyebileceğini gösteriyor: uyumsuz kaçınma davranışlarından proaktif çevresel eylemlere kadar geniş bir yelpazede. 

 

---

İklim Kaygısıyla Etkili Bir Şekilde Başa Çıkma Yöntemleri

İklim kaygısını tamamen yok etmek mümkün olmasa da, onu yönetilebilir ve yapıcı bir hale getirmek mümkündür. Aşağıda, bireyler için pratik, bilimsel destekli stratejiler bulacaksınız.

Bilişsel ve Duygusal Yaklaşımlar

1. Duyguları Kabul Etmek (Mindful Yaklaşım)
   Korku, endişe ve keder gibi duyguların varlığını kabul edin. “Bu hisler benim için ne söylüyor?” diye soru sormak, duygularla daha iyi ilişki kurmanızı sağlar.
    
2. Gerçekçi Düşünce İncelemesi
   Düşüncelerinizin mantığını sorgulayın: “Bütün dünya yok olacak mı?” gibi aşırı genellemeleri tespit edin ve daha dengeli düşünceler üretin.
    
3. Sınırlı Bilgi Alımı ve Medya Diyeti
   Gün içinde iklim haberlerine aşırı maruz kalmak zihinsel yükü artırabilir. Belirli saatlerde kontrollü olarak haber takibi yapın.
    
4. Olumlu Gelecek Senaryoları Oluşturmak
   Sadece felaket senaryoları düşünmek yerine, çözüm, yenilik ve iyileşme senaryoları üzerine kafa yorun.
    
5. Duygu Günlüğü / Yazma Egzersizleri
   Her gün belirli bir süre hislerinizi yazıya dökmek, kaygılarınızı dışsallaştırarak hafifletmenize yardımcı olabilir.
    

Davranışsal ve Eylem Temelli Yaklaşımlar

1. Küçük ve Sürdürülebilir Eylemler Planlamak
   Geri dönüşüm, enerji tasarrufu, su kullanımı, toplu taşıma gibi günlük küçük adımlar, kontrol duygusu ve umut hissi kazandırabilir.
    
2. Topluluk ve Dayanışma Oluşturmak
   Benzer endişeleri yaşayan kişilerle bağlantı kurmak, ortak projeler yapmak moral desteği olur.
    
3. Aktivizme Katılmak / Farkındalık Yaratmak
   Sosyal medya kampanyaları, gönüllü projeler, yerel çevre örgütleriyle çalışmak hem eyleme dönüş hem psikolojik destek sunabilir.
    
4. Kendinize Zaman Ayırmak ve Dinlenmek
   Doğada yürüyüş, meditasyon, hobiler gibi aktivitelerle zihninizi yenileyin.
    
5. Profesyonel destek almak
   Eğer kaygı günlük yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, psikolog, psikiyatrist ya da danışman terapi desteği almak etkili olabilir.
    

Yapısal ve Toplumsal Katkılar

• Politika İzleme ve Katılım: Yerel ve ulusal iklim politikalarını takip etmek, toplumun sesine katkı sunmak
   
• Eğitim ve Bilinçlendirme: Okullarda, sivil toplum kuruluşlarında çevre bilinciyle ilgili çalışmalar yapmak
   
• Kurumsal Geri Bildirim: Çalıştığınız kurumda sürdürülebilirlik uygulamalarını önerip destekleyici adımlar atmak
   

Araştırmalar, “ideal düzeyde” kaygının kişiyi pasifleştirmek yerine harekete geçmeye teşvik edebileceğini göstermektedir. Ancak bu etki, kişinin kaynakları ve başa çıkma kapasitesiyle doğrudan ilişkilidir. 

 

---

Uygulamalı Adımlar — 7 Adımda İklim Kaygısıyla Mücadele

Aşağıda, günlük hayatta uygulaman kolay olacak adımlardan oluşan bir strateji haritası bulacaksın:

Bu adımları küçük periyotlarla (örneğin her ay bir adım) uygulamak, sürecin sürdürülebilirliğini artırır.

 

---

Sonuç 

İklim kaygısı, çağımızın ruhsal bir yansımasıdır. Bu duygu tamamen anlamsız ya da abartılı değildir; hatta birçok açıdan anlamlı ve uyarlanabilir bir tepki olabilir. Ancak yönetilmediğinde zihinsel yük getirebilir.

Ankara Papillon Akademi psikiyatri ve psikolojik danışmanlık merkezi uzmanlarımız hakkında detaylı bilgi ve randevu almak için aşağıdaki butonları tıklayabilirsiniz.